Średnia spożycia alkoholu w Polsce jest wyższa niż średnia europejska – według danych WHO w Polsce na jednego mieszkańca przypadało w 2016 roku średnio 10,4 litra czystego alkoholu etylowego, co sprawia, że nasz kraj znajduje się w czołówce europejskich państw pod względem spożycia alkoholu. Z ekspertyzy sporządzonej przez Instytut Psychiatrii i Neurologii wynika, że średnie spożycie alkoholu na jednego mieszkańca w Polsce wynosi 9,4 litra, natomiast w Warszawie jest wyższe od przeciętnego o 50 proc. i wynosi średnio 13,3 litra.
Najczęściej Polacy piją piwo (56%) i wódkę (36%), rzadziej wino (8%), jednak w samej Warszawie większy jest udział w spożyciu win – jest to 25 proc. całej konsumpcji.
„Global status report on alcohol and health 2018”, WHO, 2018
„Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych m. st. Warszawy w 2019 roku”
Alkohol nawet w niewielkich ilościach upośledza zdolność człowieka do racjonalnego myślenia, a ponadto powoduje:
- pogorszenie koordynacji ruchów,
- zmniejszenie szybkości reakcji,
- pogorszenie wzroku,
- ograniczenie pola widzenia,
- błędną ocenę odległości,
- rozproszenie uwagi,
- zaburzenie równowagi,
- wzmożoną senność
NADUŻYWANIE ALKOHOLU
Przewlekłe nadużywanie alkoholu powoduje rozwój alkoholowej choroby wątroby (ALD alcoholic liver disease) . Mianem tym określa się różne, kolejne stadia alkoholowego uszkodzenia wątroby: stłuszczenie wątroby, zapalenie wątroby, zwłóknienie i marskość wątroby. U 90% osób pijących intensywnie, wątroba reaguje na nadmierną podaż alkoholu stłuszczeniem, u 40% zapaleniem, u 15-30% zwłóknieniem i w końcu marskością.
Poważnym powikłaniem długotrwałego zatrucia, wynikającego z niewydolności wątroby, jest encefalopatia wątrobowa. Istotą choroby jest postępujące uszkodzenie mózgu, wynikające z nagromadzenia w nim dużej ilości szkodliwych substancji krążących we krwi. Upośledzenie pracy wątroby prowadzi nieuchronnie do śmierci chorego.
Picie nadmiernych ilości alkoholu uszkadza w zasadzie cały przewód pokarmowy. W początkowym odcinku prowadzi do zapalenia błony śluzowej przełyku. Inną, znacznie cięższą chorobą są żylaki przełyku będące powikłaniem marskości wątroby. Pierwsze w życiu tego typu krwawienie kończy się śmiercią ponad 25% chorych. W przypadku nawrotu krwawienia z żylaków przełyku ginie nawet połowa pacjentów. Uzależnienie od alkoholu sprzyja rozwojowi raka przełyku. Ryzyko to jest jeszcze większe w przypadku osób palących papierosy. Objawy pojawiają się bowiem dopiero w bardzo zaawansowanym stadium choroby; pacjenci zgłaszają się do lekarza, gdy nowotwór jest już bardzo rozwinięty.
Alkohol sprzyja rozwojowi zapalenia błony śluzowej żołądka, a także powstawaniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Alkohol jednocześnie osłabia barierę chroniącą żołądek i stymuluje wydzielanie kwasu i enzymów. Sprzyja to postępującemu uszkodzenia błony śluzowej żołądka, a w efekcie może prowadzić do rozwoju choroby wrzodowej i powstawania wewnątrz żołądka bolesnych, nierzadko krwawiących nadżerek. Obecność choroby wrzodowej i zapalenia błony śluzowej żołądka wiąże się ze znacznymi dolegliwościami bólowymi. Choroba wrzodowa sprzyja również rozwojowi raka tego narządu. Uzależnienie od alkoholu poprzez wymienione wyżej mechanizmy zwiększa ryzyko krwawienia z żołądka, a nawet jego perforacji. Perforacja to przedziurawienie ściany żołądka, wymagająca natychmiastowej operacji chirurgicznej w celu zamknięcia powstałego ubytku.
Występuje również refluks żołądkowo-przełykowy. Prowadzi on do powstawania nadżerek, ubytków i krwawień, wiąże się z występowaniem zgagi, bólu, chrypki i kaszlu. Alkohol zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku – powoduje jego rozluźnienie, sprzyjając występowaniu objawów refluksu żołądkowo-przełykowego.
Spożywanie alkoholu stanowi jedną z głównych przyczyn zarówno ostrego, jak i przewlekłego zapalenia trzustki. Ponadto w uszkodzonej alkoholem trzustce – znacznie częściej aniżeli u osób pijących sporadycznie – dochodzi również do rozwoju raka.
W ostrym zapaleniu trzustki śmiertelność wynosi około 15%.
Zarejestrowano, że osoby uzależnione od alkoholu przyjmują około 50% energii w postaci pustych kalorii, które nie dostarczają witamin i związków mineralnych, w wyniku czego dochodzi także do zaburzenia trawienia, w tym wchłaniania tłuszczów oraz zaburzonej motoryki przewodu pokarmowego, jak też uszkodzenia jelit i trzustki.
Alkohol może też bezpośrednio uszkadzać błonę śluzową przełyku, ponieważ ma destrukcyjny wpływ na połączenia międzykomórkowe, co prowadzi do zaburzeń transportu wewnątrz komórek nabłonkowych i upośledzenia bariery śluzówkowej, czego efektem jest wnikanie szkodliwych substancji przez błonę śluzową tego odcinka przewodu pokarmowego.
Opisano, że duże dawki etanolu nie tylko spowalniają opróżnianie żołądkowe, ale także pasaż jelitowy. W przypadkach przewlekłego spożywania dużych dawek, może dojść dodatkowo do pogorszenia trawienia i wchłaniania jelitowego oraz biegunek.
Etanol hamuje absorpcję i transport aminokwasów w jelicie. Skutkiem picia alkoholu etylowego jest zmniejszone wchłanianie substancji odżywczych, co prowadzi do niedoboru retinolu, tiaminy, witaminy B12 i kwasu foliowego. Zaburzenia przemiany witaminy A skutkują utratą zdolności adaptacji do ciemności, potocznie nazywaną kurzą ślepotą, często spotykaną u alkoholików.
U osób przewlekle spożywających alkohol etylowy zaburzeniu ulega również tor przemian witaminy D. Obniżone stężenie aktywnej formy witaminy D3 prowadzi do zaburzenia przemian metabolicznych tkanki kostnej oraz zmniejszenia masy kości, któremu towarzyszy niskie stężenie osteokalcyny w surowicy.
Przewlekły alkoholizm wiąże się często z niedożywieniem, co pociąga za sobą zwykle obniżone stężenie wapnia, potasu, magnezu oraz fosforanów w surowicy. Zwiększa się również wydalanie cynku i magnezu z moczem. Spożycie etanolu może spowodować zarówno hipoglikemię, jak i hiperglikemię,co uzależnione jest od zapasów glikogenu w wątrobie.
Alkohol hamuje także aktywny transport niektórych aminokwasów (leucyna, glicyna, fenyloalanina, metionina, walina) oraz spowalnia wchłanianie leków poprzez zmianę ich rozpuszczalności, jak też zwiększa przepływ krwi.
Pamiętać należy, że przewlekłe spożywanie alkoholu powoduje osłabienie mięśnia sercowego (kardiomiopatię), gdyż etanol działa toksycznie na mioblasty, zaburzając m.in. ich funkcje.
Nadużywanie alkoholu sprzyja także rozwojowi nadciśnienia i zaburzeniom w przewodzeniu impulsów elektrycznych w mięśniu sercowym powodując m.in. arytmię. Badając wpływ chronicznego spożywania alkoholu na układ krwionośny, wykazano, że powoduje on wzrost ciśnienia krwi i podwyższa tętno.
Przewlekłe spożywanie alkoholu podczas ciąży jest przyczyną alkoholowego zespołu płodowego FAS (ang. fetal alcohol syndrome), który charakteryzuje się zaburzeniem wzrostu dziecka, opóźnieniem jego rozwoju, wadami twarzoczaszki (płaska twarz, zez rozbieżny, mała głowa), nadpobudliwością i opóźnionym rozwojem umysłowym (Pamela i współaut. 1996, Dyr 2005). Zespół ten rejestruje się u blisko 10% dzieci kobiet nadużywających alkoholu w czasie ciąży, a dodatkowo, wpływ na teratogenne działanie alkoholu mogą mieć uwarunkowania genetyczne, ilość spożywanego alkoholu i struktura jego spożycia, przyjmowanie przez ciężarną leków i innych substancji psychoaktywnych oraz sposób odżywiania (Dyr 2005).
Ryzyko zapadalności na choroby związane z alkoholem jest u kobiet wyższe niż u mężczyzn, przy tych samych poziomach konsumpcji. Wynika to zapewne z mniejszej masy ciała, niższej zawartości wody w organizmie, różnic w metabolizowaniu alkoholu, a także z odmiennego wpływu alkoholu na układ hormonalny. Można wymienić przynajmniej 6 zaburzeń związanych z alkoholem, których mechanizm jest specyficzny dla kobiet i które obejmują kwestie zdrowia prokreacyjnego: zakłócenia dojrzewania, zaburzenia miesiączkowania, rak piersi, bezpłodność. Alkohol może mieć także wpływ na przebieg ciąży i poród (poronienia, urodzenia z niedowagą, alkoholowy zespół płodowy).
Używanie alkoholu, poprzez liczne patomechanizmy sprzyja występowaniu licznych chorób, w tym nowotworów. Jednym z kluczowych mechanizmów jest powstawanie karcynogenów w toku metabolizmu etanolu.
Toksyczne działanie alkoholu prowadzi z jednej strony do powstawania komórek nowotworowych, z drugiej utrudnia ich eliminację przez organizm.
Z dotychczasowych badań wynika, ze używanie alkoholu jest ważnym czynnikiem ryzyka następujących chorób nowotworowych:
- raka języka,
- raka krtani,
- raka gardła,
- raka piersi,
- raka przełyku,
- raka jelita grubego i odbytnicy.
Alkohol etylowy jest substancją wpływającą na aktywność wielu różnych układów neuroprzekaźnikowych. Tak zróżnicowany wpływ na rozmaite układy w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN) powoduje, że alkohol może istotnie zmieniać szereg obszarów funkcjonowania człowieka, takich jak: nastrój, kontrola zachowania, jakość snu czy funkcje seksualne.
Osoby uzależnione od alkoholu znacznie częściej cierpią z powodu depresji niż obserwuje się to w populacji ogólnej. Depresja może być zarówno wynikiem nadmiernego picia alkoholu, jak i jego powodem. Bywa, że spożywanie alkoholu jest metodą samoleczenia objawów depresyjnych, a stan upojenia przynosi chwilową ulgę, zmniejszając lęk i napięcie oraz krótkotrwale poprawiając nastrój. Depresja jest jednym z najczęściej odnotowywanych zaburzeń psychicznych w praktyce psychiatrycznej i ogólnej.
Przewlekłe i nadmierne używanie alkoholu upośledza procesy krzepnięcia krwi.
Według badań przeprowadzonych na dużych grupach osób uzależnionych częste spożywanie alkoholu powoduje zanik robaka móżdżku u 30% z nich. Jego centralną część stanowi robak móżdżku, którego podstawową rolą jest utrzymywanie równowagi i prawidłowej postawy ciała. Ponadto drżenie rąk utrzymujące się nawet mimo długotrwałej abstynencji. W przypadku uszkodzenia móżdżku dochodzi do upośledzenia wykonywania szybkich, skoordynowanych ruchów, a gesty takich osób stają się nadmiernie „zamaszyste” i niezgrabne. W dalszej kolejności mogą pojawiać się zaburzenia mowy w postaci tak zwanej mowy skandowanej.
Według szacunków obecność objawów polineuropatii obwodowej stwierdza się u niemal 50% osób uzależnionych od alkoholu. Jej ryzyko rośnie wraz ze wzrostem ilości i częstości picia alkoholu. Jako podstawową przyczynę polineuropatii wymienia się niedobory niezbędnych składników odżywczych, przede wszystkim witaminy B1 .
Spożywanie nadmiernych ilości alkoholu może powodować liczne zaburzenia hormonalne. Toksyczny wpływ etanolu prowadzi u mężczyzn do uszkodzenia jąder, impotencji i utraty libido. U kobiet uzależnionych pojawić się mogą zaburzenia miesiączkowania i owulacji. Alkohol stanowi zatem ważny czynnik prowadzący do rozwoju niepłodności zarówno u kobiet, jak i mężczyzn.
U pacjentów uzależnionych stwierdza się częściej aniżeli w populacji ogólnej nieprawidłowe funkcjonowanie tarczycy.
Alkohol zwiększa wydzielanie niektórych hormonów stresu, przede wszystkim kortyzolu. Hiperkortyzolemia – w tym przypadku rzekomy zespół Cushinga. Hiperkortyzolemia zaburza proces gojenia się ran, a także sprzyja rozwojowi kamicy nerkowej. Przekonanie o dobroczynnym wpływie piwa na nerki można tym samym uznać za nieuzasadnione, a wręcz szkodliwe.
Zagrożenie złamaniami kości jest dodatkowo zwiększone z powodu częściej występującej w tej grupie osteopenii. Alkohol zmniejsza twardość i wytrzymałość tkanki kostnej również pośrednio, sprzyjając hiperkortyzolemii. Nadmierne stężenia kortyzolu zaburzają bowiem mineralizację tkanki kostnej.
Alkohol powoduje zaburzenia funkcji szpiku kostnego, co prowadzi do upośledzenia produkcji krwinek. Ze względu na toksyczny wpływ alkoholu na komórki krwiotwórcze szpiku i nieprawidłową produkcję komórek odpornościowych u osób pijących nadmiernie częściej dochodzi do rozwoju zakażeń.
Choroby autoimmunologiczne wynikają z nieprawidłowego działania komórek odpornościowych prowadzącego do agresji układu immunologicznego wobec własnego organizmu. Najczęściej występującą chorobą autoimmunologiczną, dotykającą osoby uzależnione od alkoholu, jest łuszczyca. Kolejnym powikłaniem uzależnienia od alkoholu, wynikającym ze szkodliwego wpływu etanolu na szpik kostny, jest niedokrwistość (anemia). Jest to dość powszechna nieprawidłowość obserwowana u osób pijących nadmiernie alkohol, a jej istotą jest niedobór hemoglobiny, czyli składnika krwi odpowiedzialnego za transport tlenu do tkanek.
Niedotlenienie organizmu, wynikające z niedokrwistości, prowadzi do osłabienia i zmniejszenia wydolności organizmu. Zmniejsza się również tolerancja wysiłku. Organami szczególnie wrażliwymi na niewystarczającą podaż tlenu są: serce i mózg. Stąd w przypadku niedokrwistości wzrasta dodatkowo ryzyko zawału serca i udaru mózgu, wynikających z upośledzenia transportu tlenu do tych narządów.
-
M. Wojnara, Medyczne aspekty uzależnienia od alkoholu, Medyczne aspekty uzależnienia od alkoholu, 2017
-
A. Szymczak, I . Niśkiewicz, I. Krela-Kaźmierczak, K. Linke, Nowiny Lekarskie 2009, 78, 3–4, 222–227, Wpływ alkoholu na wybrane schodzenia przewodu pokarmowego, Katedra i Klinika Gastroenterologii, Żywienia Człowieka i Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
-
O. Bąbała, J. Działo, W. Deptuła, Katedra Mikrobiologii i Immunologii , Wydział Nauk Przyrodniczych Uniwersytet Szczeciński , Felczaka 3c, 71-412 Szczecin, Tom 60 , 2011, Numer 1–2 (290–291), Strony 189–194
-
A Ryszkowski, A Wojciechowska, Z Kopański, I Brukwicka, Y Lishchynsky, M Mazurek, Objawy i skutki nadużywania alkoholu, Collegium Masoviense –Wyższa Szkoła Nauk o Zdrowiu, Wydział Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński, Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna w Jarosławiu, Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Danylo Halytskiego
-
H. Cichoż-Lach, M. Grzyb, K. Celiński, M. Słomka, Alkoholizm i Narkomania 2008, Tom 21: nr 1, 55 Instytut Psychiatrii i Neurologii Nadużywanie alkoholu a alkoholowa choroba wątroby, Katedra i Klinika Gastroenterologii Akademii Medycznej w Lublinie, 2008
-
K. Lis, Alkoholizm i Narkomania 2009, Tom 22: nr 1, Instytut Psychiatrii i Neurologii Wpływ spożywania alkoholu etylowegona wyniki badań laboratoryjnych,Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum im. L. Rydygieraw Bydgoszczy, Katedra i Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej, 2009